Gertrude Jekyll - projektantka ogrodów, designerka i pisarka

Druga połowa XIX i początek XX wieku były burzliwym okresem w sztuce angielskiej. Z jednej strony umiłowanie tradycyjnego, konserwatywnego podejścia do świata, z drugiej rewolucja przemysłowa i wdzierająca się ze wszystkich stron nowoczesność. Wymarzony czas dla ambitnej, niezależnej i wszechstronnie utalentowanej kobiety.

Gertrude Jekyll - projektantka ogrodów, designerka i pisarka - urodziła się w Londynie w roku 1843 za panowania królowej Wiktorii. Była piątym z siedmiorga dzieci Edwarda Jekylla i Julii z domu Hammersley. Jeden z jej braci przyjaźnił się z Robertem Louisem Stevensonem, pisarzem, który uwiecznił jego nazwisko w słynnej powieści "Dr Jekyll i Mr Hyde".

Gdy przyszła malarka miała pięć lat, rodzina osiadła w wiejskim domu Bramley House, w pełnym jezior i lasów Surrey, 30 mil od Londynu. Wielki ogród stał się prawdziwym rajem dla małej dziewczynki. Tam Gertruda namalowała swoje pierwsze akwarelowe pejzaże. Stąd zaczerpnęła sentyment dla wiejskiego krajobrazu, podziw dla natury i miłość do roślin. Pełne kolorytu wspomnienia z dzieciństwa nigdy nie wyblakły - przeciwnie, stały się podstawą jej sposobu widzenia świata, który zaowocował oryginalnym, autorskim stylem projektowania.

Wielka podróż

Osiemnastoletnia Gertruda rozpoczęła naukę w Sir Henry Cole's South Kensington Art School w Londynie. Pasja naukowa odziedziczona po ojcu i zdolności artystyczne po matce sprawiły, że oprócz studiowania malarstwa i rysunku zgłębiała botanikę, anatomię, optykę i naukę o kolorach. Dzięki wszechstronnemu wykształceniu jej niepospolita osobowość mogła w pełni rozkwitnąć i dane jej było jako niezamężnej kobiecie rozpocząć samodzielną karierę w czasach, gdy wciąż jeszcze panował bardzo konwencjonalny sposób myślenia.

Namiętnie studiowała teorię estetyzmu Johna Ruskina i malarstwo Josepha Turnera, zwłaszcza sposób operowania kolorem tego ostatniego. Wraz z młodszym bratem Herbertem, podobnie jak Gertruda zdolnym rysownikiem, odwiedzała wystawy i koncerty. Podróże na Bliski Wschód, do Algierii i Włoch w ramach Grand Tour (Wielkiej Podróży), modnego pośród angielskiej arystokracji zwyczaju posyłania młodych ludzi po doświadczenia na kontynent, stały się przyczynkiem do kształtowania się jej oryginalnych poglądów artystycznych. Gdziekolwiek pojechała, młoda artystka wypróbowywała nowe techniki wyrażania siebie za pomocą sztuki. Czyniła to w dziedzinach tak odmiennych jak śpiew, malarstwo, rzeźba, haft, złotnictwo czy fotografia. Fotografowała ogrody, sceny codziennego życia, dzieci i zwierzęta. Potem sama wywoływała zdjęcia w ciemni. Kolekcjonowała zielniki, skrupulatnie opisując wszystkie nowe rośliny, które napotkała.

Damską ręką

Była jedną z pierwszych kobiet wykonujących zawód projektanta. Jej marzenia o zostaniu malarką upadły z powodu pogarszającego się wzroku. Skupiła się więc na projektowaniu wnętrz i ogrodów.

Styl Gertrudy Jekyll był oparty na zasadach Arts & Crafts określonych przez Johna Ruskina i Williama Morrisa. Ruch ten rozpoczęła Wielka Wystawa w 1851 roku. Była ona krytyczną odpowiedzią na rewolucję przemysłową i wzornictwo związane z masową produkcją. Zamiast nich Arts & Craft idealizował "prostotę wiejskiego, angielskiego życia" na wsi, tradycyjne rękodzieło i sielskie krajobrazy zbliżające człowieka do natury.

To właśnie Gertruda Jekyll stworzyła teoretyczne podstawy Arts & Crafts w projektowaniu ogrodowych wnętrz. Gloryfikowała swojski angielski krajobraz razem z prostą, funkcjonalną architekturą i ogrodami pełnymi kwiatów. Uwielbiała lawendę, malwy i ostróżki, różane bramy, żeliwne obramowania rabat, i pnącza porastające nietynkowane, ceglane ściany. Popierała zerwanie z powszechnie uznawanym geometrycznym ogrodem wiktoriańskim, preferowała swobodę w nasadzeniach dla uzyskania malowniczości i naturalności.

Zasadniczą cechą projektu powinny być pozytywne relacje między domem i otoczeniem. Aby uzyskać piękny efekt, rośliny należy dobierać indywidualnie. Powinny one zostać poznane pod względem upodobań, wymaganych warunków, ulistnienia i kolorów. Ogród powinien ukazywać nieoczekiwane widoki i niespodzianki - ten cytat z wydanej w 1870 roku książki "Dziki ogród" (The Wild Garden) Williama Robinsona oddaje również sposób myślenia Gertrudy Jekyll. Przez wiele lat przyjaźniła się ona z autorem "Dzikiego ogrodu" i wspólnie z nim stworzyła dzieło zatytułowane "Angielskie ogrody kwietne" (The English Flower Garden) opublikowane w 1883 r.

Malowniczy, stary dom powinien być otoczony kolorami - pisała. Stworzyła sobie właściwy styl łączenia barw. Jej kolory były impresjonistyczne, bogato wymieszane, miały grać, świecić i migotać w oczach widza. Stąd specyficzne dla projektantki zestawienia - fioletów z odcieniami różu i delikatnych, "zimnych" żółci z beżami i błękitami, oparte nie na kontraście i równowadze przeciwieństw, lecz na harmonijnym współgraniu odcieni i walorów. Koło swego domu Munstead Wood założyła szkółkę roślin ozdobnych, w której hodowała nowe odmiany kwiatów, zwłaszcza róż i jej ulubionych pierwiosnków, w których szukała oryginalnych kolorów potrzebnych do jej kompozycji. Otrzymała liczne nagrody i medale za uprawę roślin.

Projektowała bez typowej dla swoich czasów kaligraficznej maniery, myśląc przede wszystkim o roślinie i mając ją przed oczyma. Była zafascynowana Dalekim Wschodem. Winniśmy uczyć się od Japończyków sposobu, w jaki obstają przy pięknie... - napisała w jednym ze swoich artykułów.

Jako czynna działaczka ruchu Arts & Crafts projektowała również przedmioty codziennego użytku: ceramikę, szkło, biżuterię, tapety, wzory tkanin obiciowych, kafelki na ściany, ramy do obrazów, monogramy, medale pamiątkowe, meble ogrodowe itp. W całej jej twórczości dominowały motywy roślinne. Urządzała wnętrza, które cieszyły się takim podziwem, że poproszono ją o zaprojektowanie salonu księcia Westminsteru, z którym nie mogli sobie poradzić "nadworni" projektanci.

Bumps i Lut Lut

Ogród wokół rodzinnego domu Gertrudy w Munstead Head odniósł tak wielki sukces, że chciało go zobaczyć wielu sławnych i cenionych ogrodników, a projektantka miała coraz więcej klientów.

W 1889 r. doszło do spotkania panny Jekyll z 20-letnim architektem Edwinem Lutyensem i odtąd pracowali razem. Ta oryginalna para była znana w całej Anglii, a nawet opisywana przez felietonistów i rysowników jako Bumps i Lut Lut. Lutyens zaprojektował Munstead Wood, dom Gertrudy, który wybudowano naprzeciw domu jej matki. Nie jest to kopia tradycyjnego, wiejskiego budownictwa, ale nowoczesny budynek w pełni oddający ducha Arts & Crafts. Wszystkie detale - okucia i stolarka - wykonane zostały przez lokalnych rzemieślników. Tworzenie tego domu i ogrodu Gertruda Jekyll opisała i ozdobiła własnymi fotografiami. Publikacje te stanowiły początek niezwykle bogatego dorobku literackiego.

Poczynając od 55. urodzin napisała 13 książek i opublikowała ponad 1000 (!) artykułów, które ukazywały się w tak prestiżowych pismach jak; "Country Life", "The Garden" i "Gardening Illustrated". Tylko w 1930 r., czyli już po 86. urodzinach, wydała 43 artykuły w tym ostatnim. Pisała w sposób zwięzły i praktyczny. Przykładała dużą uwagę do układu graficznego druku i detali. Jeden z jej wydawców powiedział: Prędzej odciąłbym skrzydła któremuś z archaniołów niż w jakikolwiek sposób zmienił choć jeden tekst, który od niej dostałem.

Ostatnie lata życia spędziła w Munstead Wood, patrząc z fotela na kółkach na ukochany Ogród Prymulowy. Zmarła 8 grudnia 1932 r. wieczorem, w ramionach swojej pokojówki Florence. Została pochowana na cmentarzu przy kościele św. Jana w Bushridge, a ceremonii pogrzebowej przewodniczył jeden z jej 11 ogrodników, franciszkanin(?). "Czysty, logiczny umysł nieznający lęku... teraz na wieki może uczestniczyć w niezmierzonej Świadomości i Wiedzy, której zawsze poszukiwała... - napisał po jej śmierci Edwin Lutyens, zaś na nagrobku kazał wykuć napis GERTRUDE JEKYLL - ARTYSTKA - OGRODNIK - RZEMIEŚLNIK.

Więcej o:
Copyright © Agora SA