Polski plakat dawno trafił z ulicy na salony. Czy nadal jest świetny?

– Salonem plakatu jest ulica – mawiał Henryk Tomaszewski, jeden z najwybitniejszych grafików, rysowników i twórców polskiej szkoły plakatu. Kiedyś polski plakat był rodzajem reklamy, która pozwalała na indywidualną wypowiedź artystyczną. Dziś to prawdziwe dzieło sztuki, które zdobi galerie i muzea.

Jest obecny również we wnętrzach wielu domów i biur. Pasuje do każdej aranżacji, a w odpowiednim towarzystwie innych form graficznych oraz dekoracji potrafi dodać stylu. Może być minimalistyczny, geometryczny, kolorowy, czarno-biały, z motywującymi maksymami i inspirującymi sloganami, roślinami, zwierzętami. To tylko kilka przykładów jego różnorodnej formy. Każdy można też oprawić w ramy, dowolnie komponować z innymi grafikami i tworzyć autorskie aranżacje ścienne. Polski plakat przyjmuje różnorodne formy malarskie i graficzne, które przedstawiają bogactwo emocji czy grę wyobraźni. Plakat tworzony przez polskich artystów przyciąga dziś indywidualności, przybiera różne kształty i wciąż szuka nowych form wyrazu.

Polskie plakaty Jana Lenicy: 6 Międzynarodowe Biennale Plakatu 1976 oraz Tannhauser 1974. Fot. Artinfo.pl

Polski plakat – piękny design z graficznym przekazem

Dziś unikatowy polski plakat można znaleźć m.in. na Targach Plakatu, gdzie swoje prace wystawią zarówno znani i nagradzani twórcy, jak też młodzi i zdolni artyści, którzy są na początku graficznej, ilustracyjnej drogi. To cała rzesza uzdolnionych ludzi, a wśród nich Paweł Joniec, Patrycja Podkościelny czy Patryk Mogielnicki. Można tu nabyć kolekcjonerskie perełki, piękne prezenty dla bliskich lub niebanalne dekoracje ścienne do domu. 

W Polsce są również konkursy, które są szansą dla artystów uprawiających sztukę plakatu, m.in. Biennale Plakatu Polskiego. Organizowane są też plakatowe kampanie społeczne. Jedna z ostatnich – "Ad Hoc Posters" – poświęcona jest walce z Covid-19. Liczni artyści szyją maseczki, malują murale, udostępniają bezpłatne postery, kolorowanki. W tegoroczną akcję włączyli się też studenci łódzkiej ASP z Pracowni Projektowania Grafiki Wydawniczej i Typografii Mediów Cyfrowych 109, prowadzonej przez profesora Sławomira Kosmynkę. W zaledwie kilka dni stworzyli kilkadziesiąt różnorodnych plakatów z mocnym przekazem, m.in. "Zostań w domu", "Lekarz jako superbohater".

'Zostań w domu' - Pola Piestrzeniewicz. 'Lekarz jako superbohater' - Agnieszka Kołodziej Źródło: ASP Łódź

Stanisław Wyspiański. Ojciec nowoczesnego polskiego plakatu artystycznego

Polski plakat ma długą historię, której początki sięgają 1899 roku, a rozwój przypada na lata 60. ubiegłego wieku. Za prekursora nowoczesnego polskiego plakatu artystycznego uznaje się Stanisława Wyspiańskiego, artystę z ogromnym dorobkiem. Był też wybitnym dramaturgiem, poetą, architektem, projektantem mebli, malarzem, grafikiem. Plakat informacyjny jego autorstwa, zapowiadający odczyt Stanisława Przybyszewskiego połączony z przedstawieniem "Wnętrze" stał się prekursorski w rozwoju rodzimego designu graficznego. Powoli budował prestiż, stawał się medium nie tylko ulicznym i społecznym. Kolejne, które powstawały nawoływały, mobilizowały do działań, pokazywały napięcia i nastroje społeczne spowodowane wojną. 

Plakat teatralny 'Wnętrze', który stworzył Stanisław Wyspiański. Fot. Grafmag.pl

Polska szkoła plakatu przechytrzyła cenzurę

Po trudnych powojennych latach pewnej grupie artystów-plakacistów udało się zdobyć międzynarodowy rozgłos. Polskie plakaty o tematyce politycznej, społecznej, kulturalnej (filmowej, teatralnej, cyrkowej) ukazały się międzynarodowej publiczności i zaczęły być określane polską szkołą plakatu. To termin, który nadal budzi kontrowersje wśród wielu teoretyków, którzy nie są zgodni co do jego genezy.

Plakaty teatralne Henryka Tomaszewskiego: Ludzie bez skrzydeł i Obywatel Kane. Fot. Filmoteka Narodowa

W 1948 roku Henryk Tomaszewski otrzymał pięć pierwszych nagród na Międzynarodowej Wystawie Plakatu Filmowego w Wiedniu. Były to plakaty: Baryłeczka, Ludzie bez skrzydeł, Obywatel Kane, Niepotrzebni mogą odejść, Symfonia pastoralna. Natomiast w 1966 roku złotym medalistą I Międzynarodowego Biennale Plakatu – pierwszej na świecie cyklicznej imprezy poświęconej sztuce plakatu – był polski artysta Jan Lenica. Wygrał z plakatem do opery "Wozzeck Albana Berga", który powstał w 1964 roku. Dziś znany jest również jako wybitny scenarzysta, reżyser filmów animowanych, pionier surrealistycznego kina absurdu.

Polskie plakaty Jana Lenicy: Wozzeck Albana Berga i Fedra, Jean Racine. Fot. Poster.pl

Jan Lenica i Henryk Tomaszewski byli studentami warszawskiej ASP i z nimi wiąże się anegdota dotycząca początków polskiej szkoły plakatu. Tak powiedział pierwszy do drugiego:

Wiesz co, mam fajny pomysł, będziemy robili plakaty filmowe. Tomaszewski odpowiedział: My? Prawdziwi artyści? To jest niemożliwe.

Dziś Jan Lenica i Henryk Tomaszewski są znani z setek wspaniałych plakatów, które stworzyli do wielu sztuk teatralnych i oper w Polsce oraz na świecie. Na przykład jednym z pierwszych było "Wesele" – do spektaklu o tym samym tytule, dla Teatru Wojska Polskiego. Plakat stworzył Henryk Tomaszewski w 1944 roku. Jan Lenica był autorem projektu do opery Giuseppe Verdiego "Otello".  Plakat powstał w 1968 roku.

Polska szkoła plakatu była zjawiskiem jedynym w swoim rodzaju. Wpłynęła na wielu projektantów oraz grafików zachodnich, którzy uznali ją za źródło inspiracji we własnej twórczości. W 2015 roku, w artykule opublikowanym w brytyjskim dzienniku "The Guardian" pozytywnie odniósł się do pracy polskich artystów amerykański reżyser Martin Scorsese.

Polski plakat: symbol kina i teatru

Waldemar Świerzy to jeden z najlepiej rozpoznawalnych artystów graficznego designu w Polsce i na świecie. Był wielokrotnie nagradzany, m.in. złotymi medalami na Międzynarodowych Biennale Plakatu w Warszawie i Lahti czy też Grand Prix Toulouse Lautrec w Paryżu. To autor blisko tysiąca plakatów teatralnych, filmowych, muzycznych, cyrkowych. 

Polskie plakaty filmowe: Miś (Andrzej Pągowski, 1980 rok) oraz Cień (Waldemar Świerzy, 1973 r.) Fot. Niezlasztuka.net

Wśród znanych najstarszych twórców polskiego plakatu znaleźli się też Jan Młodożeniec, Tadeusz Grabowski czy Maciej Urbaniec. Do nieco młodszego wybitnego pokolenia należą, m.in.:  Andrzej Pągowski, który stworzył plakat kultowego "Misia".  Także Jerzy Czerniawski czy Eugeniusz Get-Stankiewicz.

Dziś nadal projektuje wielu znanych artystów, m.in. Maciej Szymanowicz, który znany jest również z licznych ilustracji do książek dla dzieci.

Mamy też Joannę Górską i Jerzego Skakuna – artystów nagrodzonych na wielu konkursach plakatowych w kraju i za granicą. Zdobyli złoty i srebrny medal na Biennale plakatu w Meksyku i srebro na Biennale plakatu w Chicago.

W czołówce polskich twórców plakatu jest też Roman Kalarus, obecnie profesor Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, który prowadzi tu Autorską Pracownię Plakatu. Wystawiał swoje dzieła w Polsce i za granicą. Dwa razy otrzymał Grand Prix na Biennale Plakatu Polskiego (1995, 2001), pierwszą nagrodę na Festiwalu Plakatu w Krakowie (2001) czy brązowy medal na Triennale Plakatu w Toyamie (Japonia, 2003).

Jest też wiele polskich plakatów zupełnie nieznanych twórców, którzy tworzą swoje projekty z myślą wyłącznie o dekoracji domu. Są na nich różne grafiki, znaki, elementy botaniczne, zwierzęta, ludzie. To cała masa barwnych produktów.