Design Marii Chomentowskiej z lat 50. "Pająk" i "Płucka"- kiedyś niedocenione, dziś to kolekcjonerskie rarytasy

Lata 50. i 60. XX wieku były dla projektantów, architektów i artystów nowym etapem twórczych możliwości. Modernistyczne pomysły z czasów przedwojennych, z których zrezygnowano w czasach socrealizmu, w końcu doczekały się realizacji. Jakie były? W tym okresie to miękkie, nieregularne kształty obserwowane w świecie przyrody były inspiracją dla większości twórców. Powstało wiele organicznych form użytkowych, które dziś są kolekcjonerskimi rarytasami. 

Amebowaty relief Arpa staje się dla plastyki podobnym odkryciem, jak przed kilkudziesięciu laty oparta na prostopadłościanach kompozycja Mondriana [...] Skłanianie się ku formom biologicznym nie oznacza odejścia od racjonalizmu [...] Struktura roślin czy tkanek kostnych [...] staje się dla konstruktora wzorem właściwego ukształtowania materiału

– wyjaśnił krytyk sztuki Jerzy Olkiewicz. 

Krzesła 'Płucka', które zaprojektowała Maria Chomentowska. Fot. Instagram @Furniture.east

Formy organiczne zainspirowały w 1956 roku projektantkę mebli i wnętrz Marię Chomentowską, która od początku lat 50. XX wieku związana była z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego. Do 1976 roku projektowała meble, głównie krzesła. To designerka, która stworzyła wiele ikon polskiego wzornictwa przemysłowego, takich jak m.in. krzesła "Pająk" i "Płucka", typ 200-102, a także umeblowała KUL (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).

W Instytucie Wzornictwa Przemysłowego zajmowała się również opracowywaniem wzorów mebli do pokoju dziecięcego oraz szkolnych, które tworzyła w ramach kompleksowego programu wyposażenia szkół "tysiąclatek". Zaprojektowała też wiele praktycznych mebli do domu, były to między innymi stoliki, sekretarzyki, półki-regały, fotele amerykanki i łóżka nastawne.

Maria Chomentowska dwukrotnie otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za całokształt twórczości - w 1957 i 1969 roku. Jej meble wielokrotnie były częścią różnorodnych wystaw w kraju. Do najważniejszych należy II Ogólnopolska Wystawa Architektury Wnętrz i Sztuki Zdobniczej w Warszawie (1957) oraz Ekspozycja Mebli Szkolnych w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie (1965, 1966). W 1961 roku wzięła udział w Triennale Sztuki Użytkowej w Mediolanie. 

"Pająk" i "Płucka". Te krzesła to designerska korelacja między kształtem a funkcją

Meble współczesne nie powinny stanowić lokaty kapitału: solidne, drogie, raz na całe życie. Powinny bezboleśnie dla kieszeni właściciela zmieniać się razem z potrzebami domowników. Jeżeli ktoś chce lokować pieniądze, niech raczej kupi samochód

– mówiła Maria Chomentowska.

Projektantka, podobnie jak Teresa Kruszewska, była uczennicą Jana Kurzątkowskiego na warszawskiej ASP, polskiego projektanta, współzałożyciela Spółdzielni Artystów ŁAD. Dlatego przez pierwsze lata kariery meblarskiej tworzyła formy nawiązujące do klasycznych mebli biedermeierowskich, które wyróżniała solidna, prosta i praktyczna forma bez nadmiernych zdobień. Takich w latach 50. XX wieku poszukiwało meblarstwo Spółdzielni ŁAD. Projektantka ceniła sobie tak samo formę, jak i funkcjonalność mebli. W 1954 roku pojawiły się pierwsze projekty z giętego forniru, z ergonomicznym oparciem, a dwa lata później  kultowe krzesła o lekkiej i funkcjonalnej formie ze sklejki - "Pająk" i "Płucka". Źródłem inspiracji do ich stworzenia były projekty czołowych światowych designerów, m.in. słynnego krzesła "Mrówki" Arne Jacobsena (1952) i modelu ze sklejki Raya Komaia (1949), którego oparcie przypomina rozwiązanie Marii Chomentowskiej. 

"Płucka" z 1956 roku to przykład nowatorskiego modelu krzesła Marii Chomentowskiej, zarówno pod względem technologii, jak i formy. Wyróżnia się charakterystycznym kształtem oparcia, które tworzą dwa takie same płaty ze sklejki, które projektantka złączyła skórzanym elementem. Powstało w dwóch wersjach - z oparciem i siedziskiem w kolorze naturalnego drewna brzozowego oraz czarnym. Wizualnie przypominało ludzkie płuca, ale wsparte na czterech nogach, barwionych na ciemno i wykończonych politurą.

Krzesło nigdy nie weszło do masowej produkcji. W latach 1956-1960 powstała jedynie seria kilkudziesięciu sztuk (maksymalnie 50-60), które Instytut Wzornictwa Przemysłowego sprzedawał we własnym sklepie przy ul. Brackiej 1 w Warszawie. Krzesło "Płucka" pojawiło się również na wystawach krajowych, m.in. na Ogólnopolskiej Wystawie Architektury Wnętrz w 1957 roku oraz na kiermaszach aranżacji wnętrz, które organizował IWP. Dziś zachowało się około 10-15 sztuk, które posiada Instytut Wzornictwa Przemysłowego i prywatni kolekcjonerzy. Unikat z czarnym wybarwieniem znajduje się też w Muzeum Narodowym w Warszawie. Natomiast jeden egzemplarz, który posiadała rodzina Marii Chomentowskiej jest dziś w Muzeum Narodowym w Krakowie. 

Krzesło "Pająk", które Maria Chomentowska zaprojektowała w 1957 roku, to kolejna ikona designu od polskiej projektantki, jedna z najbardziej znanych realizacji w jej dorobku. Tylko o wiele prostsza w swojej organicznej formie. Z estetycznym i funkcjonalnym siedziskiem oraz oparciem ze sklejki. Krzesło "Pająk" w niewielkiej serii wyprodukowała Fabryka Mebli Giętych w Radomsku. Dziś podobnie jak "Płucka" znajduje się m.in. w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. 

Typ 200-102. Drewniana perełka designu z 1959 roku

Krzesło zaprojektowane przez Marię Chomentowską wykonano z tarcicy bukowej, nogi barwione na kolor ciemny, siedzisko zaś i oparcie wykonano ze sklejki giętej, w kolorze naturalnym brzozy. Odznacza się ono nową formą i oryginalnym sposobem ustawienia siedziska i oparcia

– napisano w artykule "Nowe modele IWP", który ukazał się w styczniu 1959 roku na łamach Przemysłu Drzewnego. 

Typ 200-102 to drewniana perełka, którą Maria Chomentowska zaprojektowała w 1959 roku. Nazwa, którą nadał Centralny Zarząd Przemysłu Meblarskiego (przekształcony w 1959 roku w Zjednoczenie Przemysłu Meblarskiego), jest jednocześnie numerem produkcji masowej krzesła. Do około 1966 roku wyprodukowano je w liczbie ponad 20 tysięcy egzemplarzy, m.in. w Zakładach im. Wielkiego Proletariatu w Elblągu oraz Kluczborskiej Fabryce Mebli. Organiczna, prosta, a jednocześnie szykowna forma krzesła z drewna bukowego i sklejki nawiązuje do wielu innych ponadczasowych modeli, które dziś są bardzo modne we wnętrzach. Nie tylko polskich, ale i zagranicznych. Wąskie, eliptyczne oparcie jest nieco wygięte. Siedzisko jest wysunięte do przodu. Natomiast cała konstrukcja lekka i funkcjonalna. Ciekawym akcentem krzesła typu 200-102 są wystające ponad oparcie elementy. 

Krzesła "Płucka", "Pająk" i model 200-102 z lat 50. XX wieku to jedne z najlepszych projektów Marii Chomentowskiej. Ikony polskiego designu, które stały się również wizytówką Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, gdzie pracowała wówczas projektantka. Proste, subtelnie szykowne i funkcjonalne meble użytkowe, które dziś na pewno odnalazłyby miejsce w wielu nowoczesnych wnętrzach.