Lata 70. i 80. to nie tylko meblościanki Kowalskich. Aleksander Kuczma stworzył polski design w duńskim stylu

Pomysł na zabudowę meblową ścian pojawił się w Polsce już na początku lat 60. XX wieku. Zaczęło się od ogólnopolskiego konkursu na projekty mebli do mieszkań pracowniczych, który w 1961 roku ogłosiło Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego na wniosek Wydziału Ekonomicznego KC PZPR. Zgłoszono 21 prac, osiem zakwalifikowało się do drugiego etapu, a pierwszą nagrodę zdobyła praktyczna zabudowa segmentowa oparta na niemieckich wzorach, którą zaprojektowali Bogusława i Czesław Kowalscy. Jaka była? Inspirowana niemiecką stylistyką z okresu Republiki Weimarskiej, która w latach 70. XX wieku opanowała polski design. 

Projekt ten uzyskał najwyższą ocenę w konkursie dzięki racjonalnemu rozplanowaniu całego wyposażenia, ciekawym rozwiązaniom sprzętów do przyrządzania i spożywania posiłków, miejsc do spania i wypoczynku, szaf, półek, sprzętów do pracy, nauki i zabawy dla dzieci, zastosowaniu nowych tworzyw i materiałów oraz powtarzalności elementów. Ta ostatnia cecha ma szczególnie duże znaczenie w produkcji przemysłowej

- pisał Jacek Kowalski w książce "Meble Kowalskich. Ludzie i rzeczy".

Meblościanka Kowalskich nie trafiła jednak do produkcji masowej, m.in. ze względu na kryzys ekonomiczny. Brakowało na przykład okuć do montowania poszczególnych segmentów, dlatego wykorzystano śruby klozetowe. Kusiła natomiast niska cena tych mebli. Mogli sobie na nie pozwolić dobrze zarabiający robotnicy. 

Bogusława i Czesław Kowalscy oraz ich kultowa meblościanka. Fot. Nieznany autor. Zbiory rodzinne Bogusławy Michałowskiej-Kowalskiej i Jacka Kowalskiego I Historiaposzukaj.pl

Dopiero wystawa z 1963 roku zorganizowana przez Zjednoczenie Przemysłu Meblarskiego w Poznaniu oraz Centralę Handlu Meblami w Warszawie, zaprezentowana w pawilonie przy ulicy Przeskok w Warszawie, wzbudziła większe zainteresowanie meblościankami. Obok mebli Kowalskich pojawiły się projekty zabudowy ściennej m.in. system o metalowej konstrukcji Longina Około-Kułaka, zestaw z półkami i różnymi szafami Mieczysława Puchały czy też meblościanka zaprojektowana wspólnie przez Helenę Skibniewską, Rajmunda Hałasa i Leona Kuczmę, która umożliwiała indywidualny montaż w domu. Wszystkie meblościanki okazały się niezwykle funkcjonalne, ale dopiero w następnej dekadzie osiągnęły prawdziwy triumf w polskich M3 i M4, zwłaszcza te od Kowalskich, które w 1973 roku wygrały kolejny konkurs na projekt tzw. segmentu. W latach 70. XX wieku były obowiązkowym elementem wyposażenia każdego polskiego domu. 

Meblościanka Mieczysława Puchały. Fot. Cotozafotel.pl

Kowalscy to dziś jeden z symboli nowoczesności domowego wnętrza. Trochę już wprawdzie się znudzili, gdyż ciut za bardzo przypominają biurowe szafki z segregatorami, ale wciąż są niezastąpieni, bo ich praktyczne zalety przeważają nad wadami, wytykanymi przez rozwijający się gust i naturalną chęć odmiany. Zresztą, kto nie chce czuć się we własnej sypialni jak w biurze szefa, może przecież ruszyć głową i Kowalskich czymś urozmaicić [...] 

- napisano w" Dzienniku Bałtyckim" w 1972 roku.

Z czasem jednak okazało się, że zuniformizowany strukturalizm Kowalskich, w ramach którego każdy mieszkaniec PRL-owskiej Polski otrzymywał jakościowo podobne rozwiązanie, różniące się jedynie drobnymi zdobieniami w postaci naklejanych na szybki pocztówek, nie podobał się wszystkim designerom z lat 70. XX wieku. 

Nową propozycję, odmienną od meblościennego strukturalizmu, przedstawił między innymi Aleksander Kuczma - dziś projektant mebli i wykładowca akademicki, wtedy, podobnie jak Kowalscy był absolwentem Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Poznaniu. W latach 1958-1964 studiował rzeźbę, co pomogło mu w prowadzeniu eksperymentów w dziedzinie meblarstwa. Po studiach rozpoczął pracę w Poznańskich Fabrykach, gdzie zajął się projektami mebli z tworzyw sztucznych i wykorzystaniem technologii laminatu (równoczesnego natrysku żywicy poliestrowej i włókna szklanego) w procesie produkcji. Ostatecznie przygotował wzory mebli, które seryjnie produkowano w fabrykach mebli w Olszynie Lubańskiej, Świebodzinie oraz Wyszkowie. 

Polski design w duńskim stylu z lat 70. i 80. XX wieku

Aleksander Kuczma od samego początku miał plan na specjalizację w dziedzinie tworzyw sztucznych. Ostatecznie wprowadził na polski rynek meble, które swoją stylistyką przypominały duński design. Jednym z pierwszych tego typu mebli w stylu skandynawskim był fotel obrotowy Kal, który wyprodukował w krótkiej serii Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Meblarstwa. Inspiracją był model Jajko Arne Jacobsena. Miękkie, obłe kształty miał też tapicerowany fotel Kuba, który Aleksander Kuczma wykonał na bazie pianki poliuretanowej. Fotel Essex z 1974 roku, do stworzenia którego posłużyła projektantowi m.in. gięta sklejka (używana wówczas w produkcji mebli przez fińskiego architekta Alvara Aalto), pomimo atrakcyjnej formy nie trafił do produkcji masowej. Dla socjalistycznej gospodarki było to wówczas nieekonomiczne. Dlatego Aleksander Kuczma postanowił zająć się pracą z drewnem, dzięki któremu wiele wzorów jego mebli trafiło do sprzedaży w kraju i za jego granicami.

Fotel Essex Aleksandra Kuczmy. Fot. Culture.pl

W latach 1975-1976 wraz z Juliuszem Kowalskim opracował na przykład zestaw mebli z niskim stolikiem kawowym i tapicerowanym fotelem o nazwach Björn (później Bosman, wyprodukowane przez Olszyńską Fabrykę Mebli w Olszynie Lubańskiej około 1975 roku) i Gama (produkcją zajęła się w 1976 roku Wyszkowska Fabryka Mebli). Dziś projekty Aleksandra Kuczmy, które bazowały na module kwadratu, można obejrzeć w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. 

Zestaw Björn Aleksandra Kuczmy. Fot. Culture.pl

W 1976 roku Aleksander Kuczma stworzył też prosty w formie zestaw mebli dziecięcych ARNIKA, który wyprodukowała Swarzędzka Fabryka Mebli, a w 1980 - system mebli składankowych, wielofunkcyjnych, które wzorowane były na meblościance. W późniejszych latach były też inne, nieco fikuśne formy mebli, jak krzesło Trio (1996) czy Gracja (1998).

Design Aleksandra Kuczmy wyróżniała niestandardowa forma. Zawsze starał się być o krok dalej od innych projektantów. To jeden z tych artystów ery socjalistycznej w Polsce, któremu udało się zrealizować wiele kreatywnych projektów mebli. Choć nie wszystkie trafiły do produkcji masowej, osiągnął spory sukces zawodowy i wpłynął na dalszy rozwój designu w Polsce.